Obostrzenie odpowiedzialności karnej za przestępstwa menedżerskie

Osoby piastujące funkcje kierownicze mogą ponosić nie tylko cywilnoprawną, ale także karnomaterialną odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną spółce. 1 października 2023 roku weszła w życie nowelizacja kodeksu karnego, która wprowadziła między innymi zaostrzenie odpowiedzialności karnej za przestępstwa gospodarcze. Nowe przepisy podwyższają sankcje za przestępstwa menedżerskie, a także rozszerzają katalog podmiotów uprawnionych do wystąpienia z wnioskiem o ściganie przestępstwa niegospodarności bezszkodowej.

Czym jest przestępstwo niegospodarności menedżerskiej?

Przestępstwo niegospodarności menedżerskiej polega na nadużyciu uprawnień lub niedopełnieniu obowiązku przez osobę zobowiązaną do zajmowania się sprawami majątkowymi spółki, ze skutkiem wyrządzenia tej spółce szkody majątkowej przekraczającej 200 tys. zł. Za popełnienie tego czynu sprawcy grozi kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat (art. 296 § 1 k.k.). Warto podkreślić, że czyn ten można popełnić zarówno poprzez działanie, jak i przez zaniechanie, podjęte wbrew obowiązkowi, który uregulowany jest np. w kontrakcie menedżerskim. Przestępstwo to ma charakter umyślny, przy czym umyślność może wystąpić zarówno w formie zamiaru bezpośredniego, jak i ewentualnego. Czyn zabroniony ppełniony jest umyślnie wtedy, gdy sprawca ma zamiar jego popełnienia tzn. chce go popełnić albo przewiduje możliwość jego popełnienia i na to się godzi. Przypisanie odpowiedzialności karnomaterialnej wiąże się z uprzednim udowodnieniem wszystkich znamion czynu.

Typem kwalifikowanym przestępstwa niegospodarności menedżerskiej jest przypadek, gdy dodatkowo sprawca czynu działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej – wtedy podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8 (art. 296 § 2 k.k.).

Kodeks karny przewiduje również ukaranie sprawcy w sytuacji, gdy sprawca, o którym mowa w art. 296 § 1 k.k., poprzez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody majątkowej. Podlega on karze pozbawienia wolności do lat 3 (art. 296 § 1a k.k.). Czyn ten nazywany jest również przestępstwem niegospodarności bezszkodowej. Kwalifikowany typ przestępstwa niegospodarności bezszkodowej ze względu na cel osiągnięcia korzyści majątkowej podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. W ten sposób dla odpowiedzialności karnej za nadużycie zaufania nie jest bezwzględnie wymagane wyrządzenie przez sprawcę znacznej szkody majątkowej, lecz wystarczające jest już stworzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa wyrządzenia takiej szkody.

Jeśli szkoda przekroczy 1 mln zł dla przestępstw określonych w art. 296 § 1 i 2 k.k. kara wynosi od roku do 10 lat pozbawienia wolności (art. 296 § 3 k.k.).

Jak zmieniły się sankcje od 1 października 2023 r.?

Ustawodawca zdecydował się na obostrzenie sankcji za przestępstwo niegospodarności menedżerskiej zarówno w typie podstawowym, jak i w typie kwalifikowanym, w zależności od wysokości szkody. W nowo obowiązującym stanie prawnym, dopuszczając się przestępstwa niegospodarności, powodując szkodę w sferze majątkowej spółki o wartości większej niż 5 mln zł, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 3 do 20 (art. 306b § 1 k.k.). Natomiast w przypadku, gdy wysokość szkody przekroczy 10 mln zł, sprawca czynu podlega karze od 5 lat pozbawienia wolności do 25 (art. 306b § 2 k.k.).

Reforma kodeksu karnego zaostrza również sankcje za inne przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym (rozdział XXXVI kodeksu karnego). Należą do nich następujące czyny: łapownictwo na stanowisku kierowniczym (art. 296a k.k.), pranie pieniędzy (art. 299 k.k.) oraz niwelowanie dokumentacji działalności gospodarczej (art. 303 k.k.).

O ile kradzież kwoty rzędu 5 czy 10 mln zł nie zdarza się zbyt często, tak z perspektywy prowadzenia działalności np. w branży deweloperskiej, transakcje dot. nieruchomości, przekraczające wartości powyższych kwot nie są wcale rzadkością. W tym kontekście nowelizacja przepisów kodeksu karnego może być dodatkowym obciążeniem dla kadry zarządzającej.

Kto może wystąpić z wnioskiem o ściąganie?

Ściganie przestępstw menedżerskich następuje z urzędu. Oznacza to, że ściganiem zajmują się organy państwowe takie jak prokuratura czy policja, niezależnie od woli pokrzywdzonego.

Wyjątkiem jest przestępstwo niegospodarności bezszkodowej. Jeżeli sprawca, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo wyrządzenia szkody, której wartości przekracza 200 tys. zł , podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Przed 1 października 2023 roku, czyli przed wejściem w życie reformy kodeksu karnego, ściganie przestępstwa niegospodarności bezszkodowej następowało tylko na wniosek pokrzywdzonego, czyli na wniosek samej spółki. Ustawodawca wprowadzając nowelizację zdecydował rozszerzyć katalog podmiotów uprawnionych do inicjowania postępowania karnego. Teraz z wnioskiem o ściganie może wystąpić również wspólnik, akcjonariusz lub udziałowiec pokrzywdzonej spółki. Zmiana ta wydawać się może dosyć kontrowersyjna, bowiem uprawnienie to może być nadużywane i wykorzystywane przeciwko osobom piastującym funkcje w zarządach spółek.